Het COA krijgt regelmatig vragen over asielzoekers en hun leven in de opvang. Benieuwd naar hoe het zit met de asielopvang? De serie ‘Wat is waar over asielopvang?’ biedt een inkijkje in de werking van asielopvang in Nederland.

De spreidingswet verplicht alle gemeenten in Nederland om opvanglocaties voor asielzoekers te regelen. De gemeente zoekt naar geschikte en beschikbare locaties voor de duurzame opvang van asielzoekers. De mogelijke opvanglocaties worden voorgelegd aan het COA om haalbaarheid te onderzoeken.

Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) zorgt voor de opvang van asielzoekers in Nederland tijdens de asielprocedure. Het COA biedt onderdak, begeleiding en zorg aan asielzoekers tijdens hun verblijf in Nederland. Dit vanaf het moment dat zij zich melden bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Dit tot aan het moment dat zij een definitieve verblijfsstatus hebben gekregen of moeten terugkeren naar hun land van herkomst. Het COA zorgt voor opvanglocaties door heel Nederland, zoals asielzoekerscentra (azc's, minimaal 250 plekken), satellietlocaties (minimaal 100 plekken) en kleinschalige opvanglocaties (onder de 100 plekken). Het COA biedt asielzoekers ook voorzieningen zoals maaltijden, medische zorg, juridische ondersteuning en activiteiten gericht op taalverwerving en integratie.

De Rijksoverheid is verantwoordelijk voor het asielbeleid en het toezicht op de uitvoering daarvan. Dit betekent dat de Rijksoverheid onder andere bepaalt wie er wel en niet in aanmerking komen voor asiel en hoe de asielprocedure verloopt. Lees meer over de aanpak van de Rijksoverheid 

Met elkaar zorgen voor voldoende opvang van asielzoekers met een evenwichtigere verdeling over het land. Dat is de kern van de spreidingswet. In de wet staat vast dat gemeenten medeverantwoordelijk zijn, naast het Rijk, voor de internationale Europeesrechtelijke verplichting om opvang te bieden aan asielzoekers. Uitgegaan wordt van samenwerking tussen gemeenten, een eerlijke en evenwichtige spreiding over het land, zoveel mogelijk vrijwillig ter beschikking stellen van opvangplaatsen en het voorkomen van crisisnoodopvang. Het creëren van een wettelijke taak voor gemeenten is onderdeel van een breed pakket aan maatregelen om uit de opvangcrisis te komen en te blijven. Het is bekend dat in het hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet de wens staat de spreidingswet in te trekken. Om de spreidingswet in te trekken moeten de Tweede kamer en de Eerste kamer akkoord gaan. Lees meer op de website van de Rijksoverheid.

De wet over spreiding van opvang voor asielzoekers is begin februari 2024 gestart. De Tweede en Eerste kamer gingen akkoord met het wetsvoorstel. Het is bekend dat in het hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet de wens staat de spreidingswet in te trekken. Om de spreidingswet in te trekken moeten de Tweede kamer en de Eerste kamer akkoord gaan.

Tijdens de asielprocedure vangt het COA asielzoekers op in verschillende soorten opvanglocaties. De meeste asielzoekers gaan in Nederland eerst naar Ter Apel. Lees meer op de website van het COA.

• Ontheemden: mensen die hun eigen land ontvluchten vanwege vervolging, oorlog of geweld, en die bescherming zoeken in een ander land.
• Asielzoekers: mensen die hun eigen land ontvluchten en asiel aanvragen in een ander land. Ze moeten aantonen dat ze vluchten voor vervolging of gevaar en in aanmerking komen voor bescherming onder internationaal recht. Asielzoekers worden tijdens de behandeling van hun asielaanvraag opgevangen in asielzoekerscentra (azc’s).
• AMV: alleenstaande minderjarige vreemdeling: is bij aankomst in Nederland jonger dan 18 jaar (minderjarig), komt van buiten de Europese Unie (EU), is naar Nederland gekomen zonder ouder(s) of een andere persoon die het gezag over de jongere heeft
• Statushouders: mensen die een asielverzoek hebben ingediend en een verblijfsvergunning hebben gekregen (‘verblijfsstatus’). Vanaf dat moment hebben ze ook recht op een woning in Nederland
• Noodopvang: tijdelijke opvang voor asielzoekers, die vaak net zijn aangekomen in Nederland, en wachten op verdere verwerking van hun asielaanvraag. Het COA heeft op dit moment te weinig plekken. Om toch iedereen die in Nederland asiel aanvraagt op te kunnen vangen, zijn extra opvanglocaties nodig; de tijdelijke noodopvang door gemeenten
• Crisisnoodopvang: een vorm van opvang die bedoeld is voor mensen die op korte termijn en direct een veilige plek nodig hebben omdat ze zich in een crisissituatie bevinden. Officieel is dit voor de duur van 72 uur
• Asielzoekerscentra: dit zijn speciale opvangcentra voor asielzoekers, waar ze kunnen verblijven terwijl hun asielverzoek wordt verwerkt

De gemeente heeft een rol bij het opvangen van drie groepen mensen op:

1. Oekraïense vluchtelingen
2. Asielzoekers
3. Statushouders (mensen met een verblijfsvergunning)

De gemeente heeft vanuit het Rijk een inspanningsverplichting om mensen die gevlucht zijn voor de oorlog in Oekraïne op te vangen. Lisse vangt 132 Oekraïners op bij verschillende locaties in de gemeente, waaronder de Heereweg 10.

Daarnaast heeft de gemeente vanuit de spreidingswet, die nog steeds van kracht is, de wettelijke taak om 140 asielzoekers op te vangen. Dit zijn mensen die een asielprocedure in Nederland zijn gestart en in afwachting zijn van de uitkomsten van dit proces. Zo lang zij geen duidelijkheid hebben over hun status, moeten zij ergens een plek hebben om te verblijven. De gemeente, de Ruigrok Groep BV en het COA hebben voor het realiseren van een opvang voor deze mensen de mogelijkheden verkend en de haalbaarheid getoetst aan de Heerweg 10. Uiteindelijk heeft de Ruigrok Groep BV besloten niet verder te willen gaan en is het proces stopgezet. De gemeente beraadt zich op de ontstane situatie, wetende dat de spreidingswet nog steeds van kracht is.

Tenslotte heeft de gemeente de wettelijke taak om asielzoekers met een status verblijfsvergunning, zogenaamde statushouders, te huisvesten. Het aantal statushouders dat de gemeente moet huisvesten wordt elk half jaar vanuit het Rijk bepaald en gaat naar rato. Lisse heeft voor 2024 de opgave om 48 statushouders te huisvesten.

Voor deze drie groepen bekostigd het Rijk de opvang. En dus niet de gemeente. De financiering loopt via drie afzonderlijke geldstromen.

1. Oekraïense ontheemden
   Voor de opvang van Oekraïense ontheemden krijgt de gemeente vanuit het Rijk een bedrag van 44 euro per dag per bed.
2. Asielzoekers
   Het geld voor de opvang van asielzoekers komt uit de begroting van het ministerie van Asiel en Migratie (AenM). Ook het ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ) betaalt een deel van de opvang.
3. Statushouders
   Mensen met een verblijfsvergunning betalen zelf de huur voor hun woning. Zij betalen, net als iedereen, de normale huurprijs.

• Er is al jaren een tekort aan sociale huurwoningen in Nederland. Daarom hebben gemeenten aparte regels voor groepen die met spoed een woning nodig hebben. Vluchtelingen die het asielzoekerscentrum moeten verlaten kunnen daar ook onder vallen.
• Het woningtekort wordt door sommigen toegeschreven aan de komst van vluchtelingen. In werkelijkheid wordt slechts een klein deel van de vrijgekomen sociale huurwoningen toegewezen aan statushouders. In 2017, toen nog relatief veel vluchtelingen een verblijfsvergunning kregen was dat 7%.